پینایت (Painite): بررسی علمی یکی از نادرترین کانی‌های جهان
چکیده
پینایت (Painite) یکی از نادرترین کانی‌های شناخته‌شده در زمین است که در ردهٔ بورات‌های پیچیده طبقه‌بندی می‌شود. این کانی نخستین بار در سال ۱۹۵۱ در منطقهٔ موگوک (Mogok) در میانمار توسط زمین‌شناس انگلیسی آرتور چارلز دی. پِین (Arthur C.D. Pain) شناسایی شد و نام آن نیز از نام وی گرفته شده است.
در ابتدا تنها یک نمونه شناخته‌شده از این ماده وجود داشت، و تا دهه‌ها بعد تنها دو نمونه در موزه‌های جهان ثبت شده بود. امروزه، اگرچه چند صد نمونه دیگر کشف شده است، پینایت همچنان از جمله گوهرهای فوق‌العاده کمیاب و ارزشمند به‌شمار می‌رود.
۱. ترکیب شیمیایی و ساختار بلوری
فرمول شیمیایی پینایت به‌صورت تقریبی عبارت است از:
CaZrAl9O15(BO3)\mathrm{CaZrAl_9O_{15}(BO_3)}CaZrAl9O15(BO3)
این ترکیب نشان‌دهنده حضور عناصر کلسیم، زیرکونیوم، آلومینیوم و بور در ساختار بلور است.
پینایت در سیستم بلورشناسی هگزگونال (شش‌گوشی) متبلور می‌شود و بلورهای آن معمولاً به شکل منشوری با سطوح تخت یا نیمه‌صاف دیده می‌شوند.
پراکنش بلورها معمولاً به‌صورت منشورهای کوچک یا قطعات دانه‌ای است و رنگ طبیعی آن از قرمز مایل به قهوه‌ای تا نارنجی مایل به قرمز متغیر است.
۲. خواص فیزیکی و نوری
ویژگیمقدار / توضیح
| رنگ | قرمز، نارنجی-قهوه‌ای، قهوه‌ای تیره |
| درخشندگی | شیشه‌ای (Vitreous) |
| شفافیت | شفاف تا نیمه‌شفاف |
| سختی (Mohs) | حدود ۸ |
| چگالی | تقریباً ۴٫۰۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب |
| شکست نور | n ≈ 1.78 – 1.82 |
| پلئوکرومئیسم | قوی (نمایانگر تغییر رنگ از قرمز تا قهوه‌ای تیره در زوایای مختلف دید) |
از دید اپتیکی، پینایت دوشکستی ضعیفی دارد اما درخشش بالای آن در نور سفید، و پدیدهٔ تغییر رنگ زاویه‌ای، آن را از بسیاری از کانی‌های مشابه (مانند اسپینل یا گارنت) متمایز می‌کند.
۳. خاستگاه زمین‌شناسی
پینایت در محیط‌های دگرگونی و پگماتیتیِ غنی از بور تشکیل می‌شود.
بیشتر نمونه‌های شناخته‌شده از منطقهٔ موگوک در میانمار استخراج شده‌اند؛ این ناحیه به دلیل تنوع فوق‌العاده در گوهرها (مانند یاقوت، اسپینل و جیدیت) شهرت دارد.
پیدایش پینایت در این منطقه احتمالاً ناشی از واکنش‌های شیمیایی بین مایعات غنی از بور و سنگ‌های آلومینیومی در دمای بالا بوده است.
۴. نایابی و ارزش‌گذاری
تا دههٔ ۲۰۰۰ میلادی تنها دو کریستال پینایت در جهان شناخته شده بود. کشفیات جدید در میانمار تعداد نمونه‌های شناخته‌شده را به چند صد عدد رساند، اما سنگ‌های با کیفیت جواهر همچنان بسیار کمیاب هستند.
به همین دلیل، پینایت در فهرست گوهرهای کمیاب در کنار موسانیت، گرندیدیریت و تافییت قرار می‌گیرد.
در بازار جهانی، سنگ‌های شفاف و تراش‌خوردهٔ پینایت می‌توانند قیمتی در حد چند هزار دلار برای هر قیراط داشته باشند.
۵. پژوهش‌های اخیر و اهمیت علمی
پژوهش‌های ساختاری با استفاده از پراش پرتو ایکس (XRD) و میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) نشان داده‌اند که ساختار پینایت ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارد که آن را از سایر بورات‌ها متمایز می‌کند.
همچنین وجود زیرکونیوم در ساختار، پایداری حرارتی بالایی ایجاد کرده و آن را برای مطالعات بلورشناسی پیشرفته جالب توجه کرده است.
۶. نتیجه‌گیری
پینایت نه‌تنها از دید گوهرشناسی به‌عنوان سنگی نادر و زیبا شناخته می‌شود، بلکه از دید علمی نیز نمونه‌ای برجسته از ساختارهای پیچیدهٔ بورات‌های آلومینیومی است.
وجود عناصر کمیاب، پایداری ساختاری، و محدود بودن منابع طبیعی آن، باعث شده پینایت هم در دنیای علم و هم در دنیای جواهرات جایگاه ویژه‌ای داشته باشد.