دانبریت (Danburite)
چکیده
دانبریت (CaB₂(SiO₄)₂) از کانیهای سیلیکاتی با ساختار ارتورومبیک است که به دلیل ویژگیهای نوری پایدار، سختی مناسب و شفافیت بالا، در دهههای اخیر در طبقهبندی گوهرها جایگاهی ارزشمند یافته است. این کانی نخستینبار در اوایل قرن نوزدهم در شهر دانبریِ ایالت کنتیکت شناسایی شد و امروزه بهعنوان یکی از سنگهای قیمتی کمیاب اما پایدار در بازار جواهرات معرفی میشود. هدف این مقاله، بررسی ویژگیهای بلورشناسی، فیزیکی، محیطهای پیدایش، و شاخصهای تشخیصی دانبریت بر پایه منابع معتبر بینالمللی است.
۱. مقدمه
دانبریت به دلیل ترکیب شیمیایی ویژه و حضور بور در ساختار خود، جایگاهی خاص میان سیلیکاتهای مستقل دارد. از نظر ساختاری، این کانی قرابت بلورشناسی قابلتوجهی با توپاز نشان میدهد و همین همسانی، آن را به یکی از موضوعات جذاب در مطالعات تطبیقی بین سیلیکاتهای آلومینیوم و بوراتهای سیلیکاته تبدیل کرده است. از طرفی رفتار نوری و خواص مکانیکی پایدار دانبریت باعث شده است در گوهرشناسی بهعنوان گزینهای مناسب برای تراشهای دقیق و سنگهای شفاف مطرح شود.
۲. ترکیب و ساختار بلوری
دانبریت دارای فرمول شیمیایی CaB₂(SiO₄)₂ است. ساختار آن از چهاروجهیهای SiO₄ و BO₄ تشکیل شده است. این چهاروجهیها در یک شبکه ارتورومبیک سهبعدی آرایش یافتهاند و کاتیونهای کلسیم، تعادل بار الکتریکی را حفظ میکنند.
ویژگیهای بلورشناسی:
- سیستم بلوری: ارتورومبیک
- تقارن: Pnam
- مورفولوژی رایج: منشوری، تیغهای، و بلورهای شفاف بلند
شباهت ساختاری دانبریت با توپاز، بهویژه در آرایش چهاروجهیها، از نظر بلورشناسی قابل مطالعه و از منظر گوهرشناسی در کیفیت تراش و شکست نور انعکاس مییابد.
۳. ویژگیهای فیزیکی و نوری
بر پایه دادههای گزارششده در منابع معتبر بینالمللی:
- سختی: 7 تا 7.5 در مقیاس موس
- وزن مخصوص: 2.9 تا 3.0
- رنگ: بیرنگ، زرد کمرنگ، قهوهای روشن، صورتی
- جلاء: شیشهای تا الماسی
- رخ: بسیار ضعیف
- شکست دوگانه: کم (Weak Birefringence)
- شاخصهای انکساری: معمولاً بین 1.627 تا 1.641
رفتار نوری پایدار و فقدان شکست دوگانه قابلملاحظه موجب شده دانبریت در تراشهای فانتزی و تراشهای جواهری دقیق، بازده نوری قابل توجهی ارائه دهد.
۴. محیطهای تشکیل و ژنز
دانبریت اغلب در محیطهای دگرگونی و زونهای دگرسانی پگماتیتی و اسکارنی تشکیل میشود. حضور این کانی در سنگهای آهکی دگرگونشده، ارتباط مستقیم با فرایندهای متاسوماتیک غنی از بور دارد.
مهمترین مناطق جهانی استخراج:
- کنتیکت، آمریکا
- سانلوییسپوتوسی، مکزیک (نمونههای شفاف با کیفیت گوهر)
- روسیه (زابایکالسکی و یاکوتیا)
- ژاپن (نقاط متعددی در ناگانوی مرکزی)
- میانمار و سریلانکا (بهصورت پراکنده)
نمونههای شفاف و کشیده مکزیک، در بازار جواهرات بهعنوان بهترین نوع دانبریت شناخته میشوند.
۵. شاخصهای تشخیصی در گوهرشناسی
دانبریت از نظر ظاهری با کوارتز بیرنگ و گاهی توپاز اشتباه گرفته میشود؛ با این حال، شاخصهای تشخیصی زیر برای شناسایی آن در آزمایشگاه گوهرشناسی ضروریاند:
- RI متفاوت از کوارتز
- شکست دوگانه بسیار ضعیفتر نسبت به توپاز
- وزن مخصوص کمتر از توپاز
- فلئورسانس ضعیف یا ناموجود در UV
- پراکندگی کم اما پایدار
این ویژگیها موجب میشود دانبریت، بهویژه در نمونههای صورتی روشن، در ارزیابیهای کارشناسی ارزش اقتصادی بیشتری پیدا کند.
۶. کاربردها
- جواهرسازی: کاربرد گسترده به عنوان سنگ شفاف و مقاوم، خصوصاً در تراش بریلیانت و تراشهای فانتزی
- مجموعهداری: محبوب میان کلکسیونرها به دلیل بلورهای تیغهای و شفاف
- مطالعات بلورشناسی: نمونهای مناسب برای مقایسه ساختارهای ارتورومبیک غنی از بور
۷. نتیجهگیری
دانبریت با ساختار ویژه، خواص نوری پایدار و کمیابی نسبی، یکی از کانیهای مهم در مطالعات گوهرشناسی و بازار سنگهای قیمتی است. ویژگیهای ترکیبی آن—از سختی مناسب تا شفافیت بالا—این کانی را به گزینهای قابل اعتماد برای استفاده در طراحیهای ظریف جواهری و تحقیقات ساختاری تبدیل میکند. شناخت دقیق شاخصهای تشخیصی دانبریت نقش مهمی در جلوگیری از اشتباهات شناسایی و افزایش دقت ارزیابیهای گوهرشناسی دارد.