**کیاتوتایت
مقدمه
در میان هزاران گونه کانی شناختهشده در علوم زمینشناسی، کیاتوتایت (Kyawthuite) بهعنوان یکی از نادرترین کانیهای جهان شناخته میشود. این کانی منحصر به فرد تاکنون تنها یک نمونه طبیعی دارد که از نظر گوهرشناسی ارزش پژوهشی دارد و در مطالعات علمی جایگاه ویژهای یافته است.
کشف و نامگذاری
کیاتوتایت برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰ در دره چاونگ-گی، نزدیک منطقه موگاک، میانمار کشف شد. این نمونه توسط زمینشناس میانماری، دکتر Kyaw Thu، شناسایی و در نهایت بهعنوان یک کانی جدید معرفی گردید. در سال ۲۰۱۵، انجمن بینالمللی کانیشناسی (IMA) آن را بهعنوان گونهای جدید پذیرش کرد.
ترکیب شیمیایی و ساختار بلوری
کیاتوتایت یک اکسید طبیعی بیسموت–آنتیموان با فرمول شیمیایی Bi₃⁺Sb₅⁺O₄ است، که ساختار بلوری آن مونکلینیک (monoclinic) و گروه فضایی آن I2/c گزارش شده است.
تحقیقات ساختاری نشان میدهند که فریمورک بلوری این کانی شامل صفحات شطرنجی از اوکتاِدرهای Sb⁵⁺O₆ است که با اتمهای Bi³⁺ پیوستهاند؛ این ساختار با برخی ترکیبات مصنوعی مشابه است، اما در طبیعت بیسابقه است.
ویژگیهای فیزیکی
بر اساس گزارشهای علمی:
- رنگ: نارنجی مایل به قرمز
- براقیت: درخشش الماسی (adamantine)
- سختی: حدود 5½ در مقیاس موس
- چگالی: بیش از 8 برابر آب
- شفافیت: شفاف
- شکل شکست: کونکویید (Conchoidal)
- شاخصهای انکسار: بسیار بالا، در محدوده تقریبی 2.19 تا 2.35
این ویژگیها باعث میشود که کیاتوتایت بهظاهر شبیه به گوهرهایی مانند توپاز یا کهربا باشد، اما خواص فیزیکی و ساختار آن کاملاً متفاوت است.
منشأ و محیط تشکیل
تحلیل ترکیب شیمیایی و ساختار بلوری نشان میدهد که کیاتوتایت احتمالاً در محیط پگماتیتی تشکیل شده است؛ این نوع سنگهای آذرین در شرایط دمایی–فشاری ویژه شکل میگیرند که احتمال تشکیل ترکیبهای معدنی نادر را افزایش میدهند.
اهمیت علمی و گوهرشناسی
از منظر گوهرشناسی، کیاتوتایت در دسته «گوهرهای تجاری» قرار نمیگیرد، زیرا فقط یک نمونه طبیعی از آن یافت شده و هیچ بستر معدنی دیگری برای استخراج آن موجود نیست. با این حال، اهمیت آن در دو بعد علمی و آموزشی آشکار است:
- تعیین ساختار و ترکیب منحصربهفرد که پیشتر تنها در ترکیبات مصنوعی مشاهده شده بود.
- نوآوری در طبقهبندی کانیها و گسترش دانش ما درباره سولفیدها و اکسیدهای بیسموت–آنتیموان.
نمونه و محل نگهداری
نمونه شناختهشده کیاتوتایت با وزن حدود 1.61 قیراط (0.3 گرم) در موزه تاریخ طبیعی شهرستان لسآنجلس نگهداری میشود و دسترسی به آن محدود به پژوهشگران است.
نتیجهگیری
کانی کیاتوتایت نمونهای علمی از این واقعیت است که هنوز بخشهایی از زمین و فرایندهای زمینشناسی ما بهطور کامل شناخته نشدهاند. در حالی که گوهرهای معروف بازار بارها و بارها استخراج و بررسی شدهاند، کیاتوتایت نمایانگر پیشگامی کاوش در مرزهای دانش زمینشناسی و کانیشناسی است.