تافیت (Taaffeite)

🔹 معرفی و تاریخچه

تافیت (Taaffeite) یکی از نادرترین سنگ‌های قیمتی طبیعی در دنیاست که برای اولین‌بار در سال ۱۹۴۵ میلادی توسط ریچارد تافی (Richard Taaffe)، یک جواهرشناس ایرلندی، کشف شد.
او هنگام بررسی چند سنگ تراش‌خورده که تصور می‌کرد اسپینل هستند، متوجه شد یکی از آن‌ها رفتار نوری متفاوتی دارد. بررسی‌های بعدی نشان داد این سنگ، گونه‌ای کاملاً ناشناخته از مواد معدنی است — و از همان زمان به احترام او، Taaffeite نام گرفت.

🔹 ترکیب شیمیایی و ساختار بلوری

• فرمول شیمیایی: BeMgAl₄O₈
• خانواده کانی‌شناسی: اکسیدها (Oxides)
• سیستم بلوری: هگزاگونال (Hexagonal)
• سختی (مقیاس موهس): ۸ تا ۸.۵
• چگالی ویژه: ۳.۶ تا ۳.۷
• ضریب شکست (RI): 1.719 – 1.730
• دو شکستی (Birefringence): حدود 0.008 – 0.011
• جلای: شیشه‌ای (Vitreous)

تافیت از نظر ساختار، بین اسپینل (MgAl₂O₄) و کرایسوبریل (BeAl₂O₄) قرار می‌گیرد و ترکیبی از هر دو به شمار می‌آید.

🔹 رنگ و شفافیت

رنگ تافیت معمولاً در طیف‌های زیر دیده می‌شود:

• بنفش روشن تا یاسی
• صورتی مایل به ارغوانی
• خاکستری مایل به سبز
• بی‌رنگ یا کم‌رنگ

بیشترین نمونه‌های باکیفیت آن رنگ بنفش یاقوتی روشن (lavender purple) دارند.
شفافیت معمولاً از شفاف تا نیمه‌شفاف است و جلای سطح درخشانی دارد.

🔹 ویژگی‌های اپتیکی و شناسایی گوهرشناسی

از دید گوهرشناس، تافیت یکی از معدود گوهرهایی است که ممکن است با اسپینل طبیعی اشتباه گرفته شود؛ اما تفاوت‌های کلیدی دارد:

ویژگیتافیت (Taaffeite)اسپینل (Spinel)

🔹 بنابراین با استفاده از رفراکتومتر و پلاریسکوپ، تافیت به‌راحتی از اسپینل قابل تفکیک است.
🔹 تحت نور پلاریزه، الگوی تداخلی شش‌وجهی مایل به شعاعی در تافیت مشاهده می‌شود.

🔹 منشأ و منابع استخراج

تافیت یکی از نادرترین گوهرهای طبیعی جهان است. ذخایر شناخته‌شده‌ی آن بسیار محدودند:

• سریلانکا (Ceylon): مهم‌ترین منبع و خاستگاه اصلی نمونه‌های باکیفیت
• تانزانیا و کنیا: نمونه‌هایی با ته‌رنگ بنفش و خاکستری
• چین و میانمار: منابع فرعی با کیفیت پایین‌تر

برخی از بلورهای تافیت در رسوبات آبرفتی (Alluvial) در کنار اسپینل‌ها و یاقوت‌ها یافت می‌شوند، که دلیل شباهت ظاهری آن‌ها را توضیح می‌دهد.

🔹 نادر بودن و ارزش اقتصادی

تافیت به‌قدری نادر است که تخمین زده می‌شود کمتر از چند هزار قیراط از آن در جهان وجود دارد.
به همین دلیل، در رده‌ی گوهرهای کلکسیونی قرار می‌گیرد و قیمت هر قیراط سنگ باکیفیت آن می‌تواند بین ۲۵۰۰ تا ۱۵٬۰۰۰ دلار یا بیشتر باشد (بسته به رنگ، پاکی و منشأ).

🔹 ویژگی‌های درون‌ساختاری (Inclusions)

در زیر میکروسکوپ گوهرشناسی، تافیت ممکن است شامل:

• لایه‌های رشد چندمرحله‌ای (Growth Zoning)
• بلورهای سوزنی‌شکل (Needle Inclusions)
• حباب‌های گازی یا مایع دو‌فازی
  باشد که معمولاً نشانه طبیعی بودن آن است.

🔹 تمایز طبیعی و سنتزی

تا کنون تافیت مصنوعی در مقیاس تجاری تولید نشده است، چون ساختار بلوری پیچیده و ارزش اقتصادی محدود به کلکسیون‌ها دارد.
با این حال ممکن است برخی اسپینل‌های مصنوعی با رنگ مشابه، به اشتباه به‌عنوان تافیت فروخته شوند؛ در این صورت ابزارهایی مانند طیف‌سنج نوری (UV-Vis) و رفراکتومتر دقیق برای تشخیص لازم‌اند.

🔹 کاربردها

به دلیل نایاب بودن، تافیت معمولاً در جواهرات لوکس خاص یا مجموعه‌های کلکسیونی استفاده می‌شود، نه در بازار عمومی.
برش‌های محبوب آن شامل اووال، کوسن، و اسمرالد‌کات هستند تا بیشترین بازی نور و درخشش دیده شود.

🔹 جمع‌بندی

از نگاه گوهرشناس، تافیت نماینده‌ی «کمال تصادف علمی» است — سنگی که در ابتدا با اسپینل اشتباه گرفته شد، اما یکی از نادرترین گوهرهای قرن بیستم از آب درآمد.
ترکیب علمی پیچیده، دوشکستی نوری و نادر بودن، آن را به گوهر مورد علاقه‌ی کلکسیونرها و محققان گوهرشناسی تبدیل کرده است.